Trong nhiều năm, kiểm toán năng lượng tại Việt Nam chủ yếu được triển khai theo phương thức truyền thống: đo đạc tại hiện trường trong một khoảng thời gian nhất định, tổng hợp số liệu, phân tích và đưa ra báo cáo khuyến nghị. Cách làm này có ưu điểm là phù hợp với điều kiện kỹ thuật và nguồn lực hiện có, song cũng bộc lộ nhiều hạn chế khi đặt trong bối cảnh yêu cầu tiết kiệm năng lượng ngày càng cao và hệ thống sản xuất ngày càng phức tạp.

Thực tế cho thấy, mức tiêu thụ năng lượng của doanh nghiệp không cố định mà biến động theo mùa vụ, đơn hàng, ca sản xuất, điều kiện thời tiết và hành vi vận hành. Việc kiểm toán “theo đợt” chỉ phản ánh được một lát cắt ngắn, trong khi nhiều tổn thất năng lượng mang tính chu kỳ hoặc phát sinh trong những tình huống bất thường lại không được nhận diện đầy đủ. Điều này lý giải vì sao không ít báo cáo kiểm toán năng lượng dù đúng về mặt kỹ thuật nhưng vẫn khó chuyển hóa thành quyết định đầu tư cụ thể.

Sự phát triển của hạ tầng số đang tạo ra bước ngoặt cho hoạt động kiểm toán năng lượng. Thay vì phụ thuộc hoàn toàn vào các phép đo thủ công, nhiều doanh nghiệp trên thế giới đã chuyển sang mô hình kiểm toán dựa trên dữ liệu, trong đó hệ thống cảm biến, công tơ thông minh và nền tảng quản lý năng lượng (EMS) liên tục thu thập dữ liệu tiêu thụ điện, nhiệt, khí nén, hơi nước theo thời gian thực. Dữ liệu này không chỉ phục vụ cho việc giám sát vận hành mà còn trở thành “nguyên liệu đầu vào” cho các phân tích chuyên sâu về hiệu suất năng lượng.

Chia sẻ từ thực tiễn sản xuất, ông Hoàng Văn Tâm - Phó Giám đốc Phòng Kỹ thuật Công ty TNHH Polytex Far Eastern (Việt Nam) cho biết, với đặc thù là doanh nghiệp vải sợi, dệt nhuộm sử dụng đa dạng nguồn năng lượng như điện, dầu DO, than và viên nén sinh khối, Polytex xác định quản lý năng lượng không chỉ là bài toán kỹ thuật mà còn là bài toán quản trị. Trên cơ sở đó, doanh nghiệp đã từng bước số hóa toàn bộ quá trình theo dõi và đánh giá tiêu thụ năng lượng trong nhà máy.

Theo ông Tâm, Polytex hiện vận hành hệ thống quản lý dữ liệu năng lượng trực tuyến, cho phép giám sát tiêu thụ điện và các nguồn năng lượng công dụng theo thời gian thực. Dữ liệu được tích hợp trên nền tảng báo cáo Power BI, liên thông giữa tiêu thụ năng lượng và phát thải carbon tại từng đơn vị sản xuất trong xưởng hóa sợi, qua đó giúp doanh nghiệp định kỳ đánh giá suất tiêu hao năng lượng của từng phân xưởng, so sánh với mục tiêu và kịp thời điều chỉnh giải pháp vận hành.

Việc kết hợp giữa các giải pháp kỹ thuật và quản trị dựa trên dữ liệu đã mang lại hiệu quả rõ rệt. Giai đoạn 2020-2024, suất tiêu hao năng lượng bình quân của nhà máy có xu hướng giảm đều qua các năm; riêng năm 2024 đạt 0,167 TOE/tấn sản phẩm, giảm 15,9% so với năm 2020 (0,199 TOE/tấn). “Số hóa dữ liệu năng lượng giúp chúng tôi nhìn rõ hơn dòng năng lượng trong sản xuất, từ đó ra quyết định chính xác và hiệu quả hơn trong cải tiến và đầu tư”, ông Hoàng Văn Tâm nhấn mạnh.